‘Vluchtelingencultuur’ toont kleurrijke (ver)gezichten

Door Dries van Dijk - ‘Bestemming Bereikt’ is de hartelijke titel van de Culturele Zondag op 1 mei. Geen verbeelding van de Dag van de Arbeid of van het vooruitzicht van een samenleving, waarin de tegenstelling tussen arbeid en kapitaal is verdwenen.

Nee, deze zondag is een onderdeel van Ongekend Bijzonder, een van de projecten van de stichting BMP, Bevordering Maatschappelijke Participatie, die in de 4 grote steden tussen 2013 – 2017 projecten opzet. Daarin kunnen vluchtelingen uit de afgelopen halve eeuw hun verhalen en geschiedenissen vertellen, vastleggen en in allerlei vormen toegankelijk maken voor een breed publiek en voor verder onderzoek.

Onder een verrassende Hollandse lentezon kan een uitgebreid publiek afgelopen zondag kennis maken met verhalen, muziek, dans en kleding uit alle windstreken. Op het Domplein pal naast een Hollandse Streekmarkt, die naadloos past in de kleurrijke cultuur uit bijvoorbeeld Iran, Irak, Vietnam, Ethiopië, Eritrea, Syrië, Armenië, Afghanistan en streken als Koerdistan.

Door heel het centrum en ook daarbuiten klinken stemmen, die hun verhaal vertellen, zingen, spelen of anderszins verbeelden. Van het vliegerfeest in Park Transwijk, Kanaleneiland tot het Norooz Lentefeest, verplaatst naar het Griftpark, van Centraal Museum tot Gevangenis Wolvenplein. De voormalige gevangenis, een bijzondere bestemming, waar een college over vrijheid wordt gegeven door de Iraanse Mardjan Seighali, gevlucht en nu directeur Vluchteling-studenten UAF; een college in aanloop naar Bevrijdingsdag 5 mei. 

Stadsopera Onderweg

Vele kleuren cultuur assembleren zich in de Utrechtse krachttoer: de Stadsopera Onderweg. De zangstijl en opbouw van de opera is immers van oorsprong een groots uitgepakt en specifiek element van de Europese cultuur na de Middeleeuwen. De zangstijl ontwikkelde zich, onder andere, als antwoord op het alsmaar groter wordende volume van alsmaar groter wordende symfonieorkesten. Deze gepassioneerde en dramatische vorm blijkt uitstekend te passen bij het verhaal en de cultuurelementen, die vluchtelingen uit Iran, Vietnam, Syrië en Afghanistan met zich mee brengen.

De Nederlandse componist Bob Zimmerman, - nee, niet Bob Dylan -, schrijft ook melodieën voor de zingteksten van de Utrechtse stadsdichter Ruben van Gogh. Bij de drie aktes worden sterke locaties gekozen. De vluchteling komt aan op het splinternieuwe Stadskantoor, waar de ruimte zijn verlorenheid benadrukt. Hij mag zijn verhaal zingen en wordt daarna vriendelijk naar buiten gebonjourd.

De tweede akte, terecht geschreven door stadsdichter en uit Iraks Koerdistan afkomstige Baban Kirkuki, toont de vertwijfeling van de vluchteling, in de trappenhal van Het Utrechts Archief. Hier is zijn geschiedenis opgeslagen en klinkt: ‘mijn weg is een zoektocht, geen einde kent de maat van mijn schoenen.’

De weemoed en het verlangen wordt vervat in het Vietnamees Wiegelied, voorgedragen door Dao Quoc Bao, en de klanken van de dàn bâù, monokoord en dàn tranh, Japanse koto, van Hung Nguyen en Nga To Bui. De soms lichte toon van de 1e akte komt terug in de 3e, die Plein 6 van TivoliVredenburg in een feestelijke tooi zet, met volop scherp getoonzette randjes, versneden met humor. Het koor, als omstander, vraagt:

‘Ben je buitenlander, ben je Nederlander

Ben je medelander, ben je Utrechts

Oh wacht, ik zie het al: jullie zijn de buren

Ik dacht even dat jullie iemand waren’

De hoofdrolspelers vertolken bloemrijk als antwoord het grote dilemma. De Iraanse bariton Arash Roozbehi wordt verscheurd:

Afgewezen – aangewezen – toegewezen- nagewezen.

Maar de half Venlose half Tanzaniaanse mezzosopraan Nienke Nasserian Nillesen antwoordt:

Het is niet perfect, nee

Maar wel goed genoeg om blij mee te zijn.

Ook Plein 6 in TivoliVredenburg is niet helemaal perfect! Het koor De Stem des Volks staat eigenlijk te ver naar achter en de akoestiek is te ‘pleinig’, maar het koor trekt zich niets van een 1 mei-viering zonder Internationale, voor het eerst in 85 jaar (!), en zingt zich met dirigent Paul Krijnen prima door de soms wringende harmonieën van Bob Zimmerman heen. Wonderlijk, maar ook Arash en Nienke drukken hun gevoel over het vluchteling zijn vaak aangrijpend uit,  in de dramatische Europese stijl, die opera heet.

Op naar Dodenherdenking en Bevrijdingsdag! Met de eenvoudige toonzetting van William Staffords gedicht in je hoofd, op muziek gezet en aangrijpend gezongen door John Gorka. Of door Eliza Gilkyson:

            This is the field where the battle did not happen

            Where the unknown soldier did not die

            This is the field where grass joins hands

            Where no monument stands

            And the only heroic thing is the sky