René van Maarsseveen - Er komt na bijna 500 jaar een standbeeld van de enige Nederlandse paus bij het Paushuis in Utrecht. Bij het lezen van het bericht herinner ik me een boekje uit 1841.

Het boekje heet ‘De beroemde Nederlandsche kinderen’ en is uitgegeven door de Nederlandsche Maatschappij voor Schoone Kunsten. Het eerste verhaal heeft als titel, ‘Adriaan VI‘ en begint als volgt:

Adriaan Whiele (door sommigen verkeerdelijk Boyens genoemd) werd geboren in Utrecht, in het jaar 1459. Zijn vader, die een schrijnwerker was, in hem een zeer gelukkigen aanleg bespeurende, zond hem in zijn tiende jaar naar de school te Deventer. Hij had aldaar Erasmus als schoolmakker, en maakte zulken vorderingen, dat zulks ter oore kwam van Margaretha van Yorck, de gemalin van Karel den Stoute, die hem op hare kosten naar de hoogeschool te Leuven zond.

Adriaan

Adriaan Whiele. Vroeger zou ik eerst zoeken in het archiveringsprogramma dat ik heb van mijn eigen boeken. Tegenwoordig ga ik eerst naar Google. Op het internet is weinig tot niets te vinden over een Adriaan Whiele uit die tijd en ook niet over afgeleide namen als Adrie, Adrianus, Wiele, Wielen.

In de resultaten waarin zijn naam voorkomt staat dat er weinig over hem bekend is. Zelfs zijn exacte geboorte- en overlijdensdatum zijn onbekend.

Ik lees verder in het boekje, dat naast Adriaan Whiele ook een verhaaltje heeft over enkele andere Utrechters, te weten Willem Cantere en Anna Maria Schuurman. Van deze laatste vertelt het boekje: Anna Maria Schuurman werd geboren in Utrecht, en niet in Keulen, zoo als we bij vele Fransche en andere schrijvers vinden aangetekend. Ik kom daar zo dadelijk op terug. Eerst naar het vervolg van Adriaan:

Hij werd spoedig leermeester van Karel V, en later tot paus verheven, onder den naam van Adriaan VI. Tot aandenken en dankbaarheid wegens de opvoeding die hij te Leuven genoten had, stichtte hij aldaar een collegie, dat steeds zijnen naam bleef dragen, en waar behoeftige studenten werden opgenomen.

Whiele en Adriaan

Volgens de schrijver van het boekje uit 1841 is Adriaan Whiele dezelfde persoon als paus Adrianus. Het feit dat er over Whiele nauwelijks informatie te vinden is zet me aan het denken. Eerst kijk ik toch nog even in mijn eigen index. Daar vind ik Adriaan in het boek ‘Maria van Hongarije en haar hof’ uit 2008:

'Vanaf hun zevende jaar werden Eleonora en Karel onder leiding van Adriaan Wiele onderwezen …'. Daarna volgt een opsomming van de verschillende studierichtingen, gevolgd door: Ariaan Boeyens, de latere paus Adrianus VI, werd in 1507 door keizer Maximiliaan aangewezen als opvoeder van aartshertog Karel.

Overschrijven

Is Adriaan Whiele dezelfde persoon als Adriaan Boeyens? Er wordt tegenwoordig zoveel overgeschreven dat ik bijna denk dat de onbekende schrijver uit 1841 wellicht betere bronnen had of leefde in een tijd dat mensen nog tijd namen om in moeilijk leesbare teksten van lang geleden te zoeken.

Wie neemt die moeite tegenwoordig nog. We schrijven feiten over uit gemakkelijke bronnen en al snel weten we niet meer wat waar is en gaat de afgeleide, overgeschreven tekst als nieuwe bron een eigen leven leiden.

Het feit dat er weinig over Adriaan Whiele bekend is doet ook vermoeden dat de twee Adriaans eenzelfde persoon zijn. In die tijd hadden veel mensen nog geen achternaam. Wellicht heeft vader, in het verhaal schrijnwerker Whiele, zijn naam wel veranderd. Hoewel, Adriaan Whiele komt nog wel voor in teksten van klasgenoot Erasmus. Is de jonge Adriaan later onder de vleugels gekomen van de familie Boyens omdat hij zo’n bijzonder talent had, nadat hij door Margaretha van Yorck is ontdekt. Is daar het misverstand ontstaan?

En Anna Maria? Wie weet woonde de familie Schuurman al in Utrecht en werd Anna Maria daar geboren. Haar vader was Utrechter en haar moeder was Duitse, wellicht woonden ze in Utrecht en waren ze regelmatig in Keulen.

Vragen

Geschiedenis. Het doet me denken aan de uitspraak van Einstein, ‘elk antwoord roept tien nieuwe vragen op’. En zelfs bij die zin kun je vraagtekens zetten. Niet bij de uitspraak, maar bij het feit of Einstein het daadwerkelijk heeft gezegd.

Hoe dan ook. Binnenkort staat er een standbeeld van onze Utrechtse paus op Pausdam en dat die paus Adriaan heette is zo goed als zeker. Wellicht dat een aankomend historicus in bovenstaande aanleiding ziet het raadsel rond Whiele en Boyens uit te zoeken, door weer eens ouderwets vorsend in de oude boeken en documenten te duiken.