Archeologen: er was een enorme overstroming in Romeins Utrecht

Ton van den Berg - Opnieuw zijn in de Merwedekanaalzone bijzondere archeologische vondsten gedaan. Eind vorig jaar ging het al om de zogeheten Limesweg, de A1 tussen Romeinse forten in Bunnik (Fort Vechten) en Leidsche Riin (Fort Hoge Woerd). Nu zijn er volgens archeologen ook bewijzen van een enorme overstroming die kort na het jaar 100 flinke schade heeft toegebracht: een brug werd weggeslagen, waarna een 10 meter diep kolkgat achterbleef.

In het jaar 125, zo blijkt uit de datering van boomstammen die gebruikt zijn door de Romeinen, volgde een grote herstelcampagne. Rond het kolkgat werd een 140 meter lange wegomleiding aangelegd, met een zware beschoeiing van eikenhout.

"Dit ‘deltaplan’ lijkt te zijn uitgevoerd op last van keizer Hadrianus, die enkele jaren daarvoor tijdens een inspectiereis dit gebied had bezocht", aldus gemeentelijk archeoloog Erik Graafstal.

Honderden houten palen
Bij het onderzoek zijn vele honderden houten heipalen geborgen. Naast enkele brugpijlers gaat het om beschoeiingspalen van bruggenhoofden, duikers en de zijkanten van de weg. De uitzonderlijk goed bewaarde houtresten bevatten een schat aan informatie over herkomst, logistiek en bouwgeschiedenis.

Zo blijkt het eikenhout voor het ‘deltaplan’ van 125 afkomstig uit de noordelijke Ardennen. De verwachting is dat jaarringonderzoek nog veel nieuwe gegevens gaat opleveren over de ontwikkeling van de limes. Vrijwillige archeologen helpen mee met het schoonmaken van de enorme hoeveelheid hout.

Romeinse Rijkswaterstaat
De opgravingen richten zich op de ‘A1 van Romeins Nederland’, de militaire verbindingsroute die alle forten en wachtposten langs de limes met elkaar verbond. In december vorig jaar werd de aftakking richting het Domplein hier al ontdekt.

De grens van het Romeinse rijk werd hier gevormd voor de Rijn, die toen door Utrecht stroomde. De Romeinen hebben hun leergeld moeten betalen in deze dynamische rivierdelta, maar uiteindelijk kwamen zij tot slimme vormen van watermanagement. Zo vonden de archeologen in de Merwedekanaalzone diverse soorten duikers, waardoor overstromingswater kon afvloeien naar het achterland, onder de weg door.

Erik Graafstal: "Maar het meest bijzonder is een mogelijk 35 meter lange ‘moerasbrug’ . Hiermee kruiste de limesweg een natuurlijke laagte, die gevoelig was voor overstroming. Al deze werken werden gebouwd door het Romeinse leger."

Een gapend gat
Na de ramp rond de brug bleef een diepe waterplas over met een doorsnee van 45 meter. Passanten hebben in de Romeinse tijd af en toe offers gebracht bij het spookachtige kolkgat, waaronder een unieke zilveren halsketting.

Het heeft vele eeuwen geduurd voordat het gat opgevuld raakte met veen en klei. Deze slappe opvulling heeft tot in de vorige eeuw nog tot verzakkingen geleid.

Het grootste deel van het kolkgat, met alles wat daar nog in kan zitten, blijft bewaard in de bodem, als een schat voor latere generaties. Ook een stuk van de wegomleiding uit het jaar 125 blijft bewaard onder de grond. 

Een aantal van de heipalen worden geconserveerd en daarnaast worden er een aantal geschonken aan kunstenaars om er iets moois van te maken.

Bij de opgravingen werden ook enkele heipalen gevonden die in vorm afweken van de rest. Uit de datering van een van die palen bleek die te stammen uit de winter van het jaar 41/42. Voor de archeologen het bewijs dat voor de aanleg van de Romeinse Limes de Romeinen hier en daar al stukken weg aanlegden.

Voor de kennis van de aanwezigheid van de Romeinen is dit een van de spectaculairste vondsten. Archeoloog Graafstal vertelde dat toen hij over de datering hoorde, zeker een half uur niets meer wist te zeggen. Voor hem een eeuwigheid.