Kunstenares Malon Bakker: zoveel talent, zoveel tragiek

Louis Engelman – Het gebeurt niet vaak dat je op een dag totaal onverwacht een schatkamer binnenloopt, waarin je zowel het allermooiste van het leven aantreft als het allerlelijkste. Mij overkwam het toen ik kennismaakte met de Utrechtse kunstenares Malon Bakker (35), tegenwoordig wonend in Bilthoven.

Fascinerend zijn de vele talenten die Malon in zich verenigt. Niet alleen heeft ze tal van gedichtenbundels op haar naam staan, ze speelt ook piano, componeert haar eigen muziekstukken, schrijft liedjes, beschikt over een prachtige zangstem en heeft een geheel eigen tekenstijl. Ze won de juryprijs op het eerste poëziefestival in Utrecht en werkt momenteel aan een eigen theatertour.

Maar in een lang gesprek met haar kwam ook de verbijsterende zwarte kant van haar leven naar voren. In de vorm van chronische ziekte, verkrachting, anorexia, syndroom van Asperger, suïcidepogingen, blindheid, botbreuken, ziekenhuisopnames en psychiatrische hulpverlening.

Heel lang heeft Malon niet in het openbaar over die periode kunnen praten. Ze vindt het nu tijd dat wel te doen. Als stap in de richting van genezing, die helaas nooit meer volledig zal zijn. Dat wordt meteen duidelijk na de openingsvraag ‘hoe gaat het met je?’.

Ze vertelt op twee orgaantransplantaties te wachten. ‘Ik heb een nieuwe nier nodig, vanwege ernstig nierfalen. En tegelijkertijd willen ze ook mijn alvleesklier vervangen. Die is beschadigd omdat ik al vanaf mijn zesde jaar diabetestype-1 heb en insuline moest spuiten.’ Toch meent ze dat het ‘eigenlijk best goed’ met haar gaat. ‘Dit is nog maar het staartje van alles wat er is gebeurd. Ik ben echt héél ziek geweest’.

Haar drama voltrekt zich op haar 13^e jaar tijdens een vakantie in Turkije. Voor die tijd kon ze – ondanks haar chronische ziekte – in de Utrechtse wijk Lunetten nog vrijuit genieten van het kind zijn. Ze lacht: ‘Ik wilde net zo sterk zijn als Pippi Langkous, want die kon haar paard optillen’. 

Haar ouders stimuleerden haar zich breed te ontwikkelen. ‘Ik ging op mijn vierde jaar op pianoles, daarna ook op turnen, ballet en tennis. Dat kon ik goed. Ik werd gevraagd voor het WK acrobatiek en deed mee aan het NK trampolinespringen. Alles naast mijn school. Daar moest ik extra werkjes doen omdat ik me anders in de klas verveelde. Het ging me allemaal moeiteloos af.’

Haar gezin omschrijft ze als warm. Met hippie-achtige ouders die graag met hun camper lange reizen maakte door heel Europa. ‘Omdat mijn broer en ik goed konden leren, mochten we langer van school weg, soms wel drie maanden.’ Griekenland was favoriet. ‘Dat land is in mijn hart gaan zitten. Ik spreek die taal ook.’

Aan die onbezorgde tijd kwam abrupt een einde toen ze, kind nog, in Turkije bruut werd verkracht. Een ober van een restaurant nam haar mee voor een tochtje in zijn auto naar het strand. Maar eenmaal in de wagen drong hij zich aan haar op, deed de deuren op slot toen ze protesteerde, en vergreep zich aan haar. 

Terug bij haar ouders was ze zo in shock dat ze het hen niet durfde te vertellen. Later ging ze wel naar het UMC om zich te laten testen. Ze was bang zwanger te zijn geworden of een soa te hebben opgelopen. ‘Gelukkig was dat negatief’.

In de maanden erna bleek Malon mentaal ernstig beschadigd. ‘Ik douchte niet meer, droeg alleen wijde kleren. Ik wilde niets meer met mijn lichaam te maken hebben’. Pas een half jaar later werd haar geheim indirect door haar broer ontdekt. ‘Hij zei tegen mijn ouders dat er iets mis was met mij, omdat ik door niemand meer aangeraakt wilde worden. Mijn moeder ging op onderzoek uit en vond in mijn kamer het afsprakenkaartje van het ziekenhuis. En toen kwam alles er in één keer uit. Ik was heel verdrietig, gewoon stuk.’

Hulp van een psychologe in het Diakonessenziekenhuis hielp niet. Zij liet Malon tevergeefs een EMDR-sessie ondergaan. ‘Dat werkte voor mij niet’, zegt ze. ‘Ik werd er zó door overspoeld dat ik voorwendde dat het geholpen had, en dat het weer goed met me was. Ik was toen 14 jaar.’

Maar juist vanaf dat moment ging het met haar pijlsnel bergafwaarts. ‘Ik kreeg een eetstoornis die steeds erger werd. Ik kon mijn lichaam niet accepteren. Feitelijk wilde ik niet meer bestaan. Door mijn autismestoornis (Asperger) heb ik een andere emotionele belevingswereld en vind ik het sowieso moeilijk om dingen te verwerken. Dit werd zo’n knoop dat ik er gewoon niet meer uitkwam.’

Omdat ze veel gewicht verloor, werd ze ontzettend mager. Er volgden nieuwe gesprekken met hulpverleners, maar die bleken zinloos. ‘Ik wilde dood, er was echt niks meer van me over.’ Haar wanhopige ouders leden zwaar onder de situatie, maar konden haar ook niet helpen.

‘Op mijn vijftiende stopte ik gewoon met eten. Twee jaar lang heb ik alleen maar op bed gelegen. Ik kon niks meer. Moest uit bed worden getild om onder de douche te gaan. Het is eigenlijk niet te beschrijven waar je doorheen gaat. Ik kreeg boulimia over mijn anorexia heen.’

Bovendien misbruikte Malon haar diabetesziekte om nog meer af te vallen. Ze stopte met insuline spuiten. ‘Dat was super slecht voor me. Ik werd blind en heb twee oogoperaties ondergaan. Gelukkig is dat nu redelijk hersteld.’

Keer op keer werd ze in het ziekenhuis opgenomen. Op de IC aan de infusen vanwege veel te hoge bloedsuikers en om haar lichaam aan te sterken. Ook belandde ze geregeld op psychiatrie, tot aan de gesloten afdeling toe. Samen met haar autisme en de opgelopen posttraumatische stressstoornis omschrijft ze haar toenmalige toestand als ‘een verschrikkelijke cocktail van aandoeningen’ waar ze niet uit kon komen. Bewust koos ze ervoor om een euthanasieverklaring aan te vragen. Voor het geval dat. Uiteindelijk hoefde ze die niet te gebruiken, ook al was er al wel sprake van palliatieve sedatie.

In het gezin van Malon is de ontreddering over haar situatie slopend geweest. ‘Mijn lieve moeder kon er bijna niet over praten en schoot compleet in de hulpverlening’. Haar vader en mijn broer wisten niet hoe om te gaan met haar keuze om niet meer te willen leven. ‘Mijn broer heeft het contact met mij daardoor tijdelijk verbroken. Maar gelukkig is dat allemaal weer goed gekomen.’

Als voorlijke leerling – ze zat al op haar elfde op het gymnasium – haalde ze haar diploma op zeventienjarige leeftijd. Door de spanningen thuis besloot ze daarna op kamers te gaan en van daaruit aan haar studie filosofie te gaan beginnen. Dat bleek na twee jaar geen succes. ‘Ik was nog de hele tijd bezig met mijn eetstoornis. Zo ben ik nog jaren doorgegaan.’

Dat haar toch is gelukt om de weg omhoog terug te vinden wijt ze aan het feit dat er letterlijk ‘iets in haar knakte’. Namelijk haar botten. ‘Ik viel constant flauw, kon niet meer op mijn benen staan. En dan brak ik van alles. Mijn bekken op acht plaatsen, beide heupen, mijn schaambeen, ribben, echt alles. Ik leed ernstig aan osteoporose. Mijn botten waren helemaal bros door gebrek aan voedingsstoffen en vitaminen.’

Toen ze op haar 26^ste weer eens in het UMC lag voor een hersteloperatie bleek dat niet meer te kunnen. ‘Ze konden me geen verdoving geven omdat ik nog maar 31 kilo woog. Dat kon mijn lichaam niet aan. Dus toen heb ik daar acht maanden op bed gelegen.’ Uiteindelijk begonnen haar botten toch weer aan elkaar vastgroeien.

Ze vertelt dat bij haar toen pas het besef doordrong dat zij de verantwoordelijkheid voor zichzelf moest nemen. ‘Er is bij mij daar echt een knop omgegaan. Ik moest een keuze maken. Wil ik nou echt dood, of wil ik leven? Ik bleef er maar tussenin zweven, maar dat was niet wat het moest zijn. Vanaf dat ogenblik is sterven geen optie meer geweest.’

Haar herstel werd een lang proces. Omdat ze niet kon lopen, kwam ze in een elektrische rolstoel bij de Hoogstraat terecht. ‘Daar hebben ze me supergoed opgevangen. Elke keer een stapje verder.’ Omdat er soms ook terugval was – ‘het opnieuw eten was bijvoorbeeld te snel gegaan in combinatie met mijn medicijnen – stelde Malon zichzelf een ultimatum: ‘als ik het niet binnen zes maanden red, dan is het over voor mij’.

Vechtend met haar demonen worstelde ze zich met veel hulp van anderen naar boven. Met name noemt ze haar persoonlijke beschermengel Hugo, een oudere man die haar volstrekt onbaatzuchtig de helpende hand toestak. Tot op de dag van vandaag. Op haar dertigste had ze eindelijk het gevoel uit de put te zijn geklommen.

Haar dichterlijke kwaliteiten had ze toen al aangeboord. Tijdens de vele ziekenhuisopnames was ze begonnen te schrijven. Aanvankelijk deels in het Engels. ‘Dat vond ik makkelijker omdat het minder confronterend aanvoelde. Ik kon toen nog niet goed over mijn problemen praten.’

Ze snapt heel goed dat haar gedichten ‘moeilijk’ zijn. Schaterlacht: ‘ja, dat hoor ik vaker. Mijn ouders snappen er soms ook geen hout van. Maar voor mij moet er een soort magie in zitten, waarbij je voelt dat er diepte is zonder dat die grijpbaar is. Het zijn aanwijzingen naar diepere gevoelens. Dat doe ik bewust. Waarschijnlijk omdat ik het door alle gebeurtenissen lastig vind mensen in mijn leven toe te laten. In dat opzicht ben ik een muisje geworden, ben onder een steen gekropen. Durfde ook een tijd de straat niet op. En nog mogen er bijna geen mensen bij mij in huis komen.’

Bij de vraag of ze zich daardoor niet erg eenzaam voelt schiet ze vol. ‘Ja. Ik heb nu heel veel met mijn ouders, maar ik zoek ook wel een andere vorm van intimiteit. Alleen durf ik zelf die stap niet te zetten. Vroeger vond ik dat niet erg, maar ik merk de laatste tijd dat mij dit verdrietig maakt.’

Haar focus ligt nu vooral op haar werk. Zo illustreert ze zelf haar gedichtenbundels. Telkens met andere motieven. In een impressionistische stijl, die verwant lijkt aan haar etherische muziekstukken, ijl en ongrijpbaar. Terugkerende thema’s zijn liefde, afwijzing, lichaam, verlies en dood.

Dat laatste begrip heeft Malon lang als een oplossing beschouwd. ‘Ik heb meerdere pogingen gedaan om mijzelf van het leven te beroven. Ik heb mijzelf op mijn matras in brand gestoken Ik heb bleekmiddel gedronken, gewoon omdat ik geen uitweg meer zag.’ Dat ligt nu allemaal wel achter haar, zegt ze. ‘Die pogingen waren vooral een schreeuw om hulp. Red mij! Ik wilde niet dood, maar gewoon van mijn problemen af.’

Dat het nu beter gaat betekent voor Malon nog niet dat haar leven gemakkelijk is. ‘Ik merk dat ik een enorme behoefte heb aan autonomie, aan zelfbeschikking, aan zuiverheid. Ik vind het nog steeds lastig om van mijn eigen lichaam te houden. Dat heeft alles te maken met wat er is gebeurd.' 

'Ik heb een trauma ondergaan waarin ik compleet machteloos ben geweest. Vermoedelijk daardoor heb ik zoveel behoefte aan een eigen ‘ik’ dat ik het heel moeilijk vind om andere mensen toe te laten. Ik ben bang om relaties aan te gaan omdat ik vanuit een plek kom waar ik alleen maar bezig was alles kapot te maken. Ik stel me nu wel open, maar dat gaat in fases.’

Erkenning van haar talenten ziet Malon als een helende factor in haar strijd naar beterschap. ‘Dat was zo gaaf’, zegt ze over het verkrijgen van de juryprijs tijdens het poëziefestival in november 2022 in het Schillertheater. ‘Waanzinnig, want als er iets van mij persoonlijk is, dan is het mijn poëzie. En dat mensen mij echt zien, dat is super. Heel goed voor mijn zelfvertrouwen. Ik ben slachtoffer geweest en heb mezelf tot slachtoffer gemaakt. Maar nu niet meer. Ik wil gezien worden. Als alles je is afgenomen blijft de kern bestaan. En dat is bij mij het schrijven, de muziek, het tekenen. Dat vind ik het allerleukste.’

Meer informatie over Malon Bakker is te vinden op haar website.