In een stad als Utrecht waar de meeste bewoners een goede opleiding hebben en kansrijk zijn is het goed stil te staan bij mensen die door verstandelijke beperkingen die kansen niet hebben. Maar ook voor hen zijn er mogelijkheden een waardevolle bijdrage te leveren aan de samenleving.

Interview door Jan Jansen

Het is een bijzondere plek in de Utrechtse binnenstad, een eetcafé, winkel en atelier in één. ZiZo aan de Oudegracht 281-283 onderscheidt zich van alle horeca in de stad door de bediening van medewerkers die een licht verstandelijke beperking hebben. Allen zijn ze gelukkig met hun baan en doen ontzettend hun best. Voor klanten een hartverwarmende ervaring ze steeds te zien serveren met een glimlach. Het is de moeite waard om naar ZiZo te gaan voor een lunch, een gezellige borrel of voor het vieren van een feestje en daarbij te genieten van huisgemaakte taarten, luxe broodjes, verse sappen en goede wijnen.

ZiZo is een onderdeel van Reinaerde, een stichting die zich ervoor inzet dat mensen met een beperking het beste uit zichzelf halen. Reinaerde heeft zo’n 3.400 cliënten, 2.400 medewerkers en 800 vrijwilligers met het verzorgingsgebied in midden Nederland. Bij Reinaerde wonen cliënten met verschillende beperkingen van licht verstandelijke tot ernstig meervoudige beperkingen. Er wonen ruim 1000 mensen intern bij Reinaerde. Andere cliënten wonen zelfstandig of bij ouders thuis met eventueel begeleiding.  Cliënten worden aangemoedigd om te ontdekken wat hun mogelijkheden zijn. Door te werken bij ZiZo kunnen ze zich ontplooien, leveren ze een waardevolle bijdrage en krijgen ze waardering.

Stefan Poelman (63) is manager bij Reinaerde en een van de initiatiefnemers van ZiZo. “De naam ZiZo wil zeggen: kijk eens op een andere manier naar mensen met een beperking. Eind jaren tachtig ontstond het idee om hen meer uit hun beschermde omgeving te halen en een bijdrage te laten leveren in de samenleving. In Maarssen hadden we dagactiviteitencentrum De Daalshoek waar cliënten allerlei producten maakten die we op de markt in Maarssen verkochten. Mooie spullen waar zoveel belangstelling voor was dat we die beter zouden kunnen verkopen in een winkelpand. Na enige tijd zoeken vonden we dit prachtige historische pand in het hart van de Utrechtse binnenstad. 25 jaar geleden, op 8 april 1993, zijn we als ZiZo begonnen met een winkel, lunchroom en drukkerij. Burgemeester Ivo Opstelten deed de openingshandeling. ZiZo was de allereerste winkel in Nederland, waar uitsluitend producten werden verkocht en klanten in het lunchcafé bediend door mensen met een verstandelijke beperking. Landelijke bekendheid kregen we na een tv-uitzending bij Sonja Barend. We werden met ZiZo een voorbeeld voor zorgorganisaties waardoor er snel meer soortgelijke zaken in ons land kwamen.” 

Saïd Al Hamdaoui (25) werkt sinds vijf jaar vijf dagen per week bij ZiZo. “Ik had op school moeite met leren en kwam zo terecht op de school voor zeer moeilijk lerende kinderen, ZMLK. Een baan vinden bij een werkgever lukte me niet. Ik woon bij Reinaerde en heb bij ZiZo afwisselend werk in de bediening waardoor ik ervaring kan opdoen voor een meer zelfstandig bestaan later. Ik vind het prettig om het klanten naar de zin te maken, vooral door contact met ze te hebben kan ik veel van ze opsteken. Ik wil graag een goede gastheer zijn en kijk voortdurend rond of iemand iets wil vragen. Als ze ervoor open staan vind ik het prettig om een praatje te maken want ik zie dat veel klanten een interessante achtergrond hebben waar ik graag meer van zou willen weten. Zelf ben ik erg geïnteresseerd in openbaar vervoer. Een voorlichtingsfunctie daarin lijkt me een droombaan. Nu rij ik veel mee met de stadsbus om informatie op te doen die ik bij mijn voorlichting kan gebruiken.”

Jeannette Hoeflaken, Stefan Poelman, Saïd Al Hamdaoui. Foto: J. Jansen

Jeannette Hoeflaken (35) heeft een HBO opleiding Sociaal Pedagogische Hulpverlening, SPH. Zij werkt in een team van acht professionele begeleiders, waarvan er altijd drie aanwezig zijn voor de dertig cliënten die bij ZiZo werken. “We hebben een prettige en uitdagende werksfeer door de grote diversiteit van karakters en vaardigheden. Cliënten zijn gemotiveerd en hebben een positieve werkhouding. We stellen maandelijks werkdoelen met ze op en een stappenplan om beter te worden. Ze kunnen zelf hun voorkeuren daarbij aangeven. Saïd bijvoorbeeld is een heel talentvolle gastheer en een voorbeeld voor velen. Professionele begeleiders zijn er voor de bar, de keuken en de bediening. Naast de winkel hebben we veertien eettafels in het eetcafé. Deze locatie in de binnenstad trekt veel klanten, er zijn ook veel vaste klanten. Tijdens erg  drukke perioden moeten klanten soms wat geduld hebben met bestellingen en afrekenen. De meesten begrijpen dat natuurlijk. In gewone  horecagelegenheden is dat bij drukte niet anders maar bij ons levert het wat meer spanning op omdat we er zo op gespitst zijn om alles op rolletjes te laten verlopen.”

Het zelfvertrouwen geven en beste uit zichzelf laten halen van mensen met een verstandelijke beperking is het hoofddoel van ZiZo. Jeannette: “Het is voor ons als begeleiders voortdurend zoeken naar een balans om enerzijds de gastvrije commerciële functie van ZiZo optimaal te laten functioneren en anderzijds onze cliënten op te leiden voor een beter functioneren in de samenleving. Heel mooi en commercieel interessant zijn de werkstukken en producten, merendeels door cliënten gemaakt, die we in de winkel verkopen. Kunstwerken van mensen met een verstandelijke beperking zijn vaak zo puur en worden bij  ons zo goed verkocht dat ze zelfs belangstelling genieten van erkende kunstenaars. In de twaalf jaar dat ik bij ZiZo werk zie ik bij cliënten hoe ze groeien en in hun element zijn. Dat geeft mij na afloop van elke drukke werkdag weer een voldaan en blij gevoel.”