Onbekend joods meisje op iconische foto krijgt een naam

Vandaag is via allerlei media (oa NOS, AD, RTV Utrecht) bekend geworden wie het joodse meisje is dat al bijna tachtig jaar als 'onbekend' wordt omschreven op een iconische Utrechtse foto van Nico Jesse uit 1942. Dit is het verhaal vanuit het perspectief van de ontdekkers, Victor Frederik (1952) en mijzelf, Jim Terlingen (1965). 

Het begin

Twee Utrechtse historisch onderzoekers zijn we, allebei al enige jaren bezig met het opdiepen van verhalen en feiten over joodse inwoners gedurende de Tweede Wereldoorlog in Utrecht. Victor onderzoekt de Joodse school (joodseschoolutrecht.nl) en ik rond op dit moment een boek af over de lokale Joodse Raad (joodseraadutrecht.blogspot.com).

Sinds wij van elkaars bestaan weten, een jaar ongeveer, slaan we met regelmaat de handen ineen. Een van de onderwerpen die regelmatig in onze gesprekken terugkomt is: wie is toch dat meisje op die ene bijzondere foto uit 1942? 

De foto 

Fotograaf-arts Nico Jesse, die na de oorlog een bewonderd fotograaf zal worden, krijgt in 1942 van de Utrechtse gemeentearchivaris de opdracht om het stadsleven in de stad vast te leggen. Deze vreest dat als de stad door een bombardement zou worden getroffen niemand daarna meer zal weten hoe Utrecht eruitzag.

Jesse maakt al wandelend door de stad vele honderden afbeeldingen, waaronder de foto met de joodse meisjes waar het hier om gaat (zie bovenaan). Hij schiet de foto op de Agnietenstraat bij het gebouw Fundatie van Renswoude. De meisjes dragen een ‘jodenster’. Vanaf begin mei 1942 zijn joodse burgers verplicht om zo’n ster te dragen.

Deze foto is een van de iconische Utrechtse exemplaren uit de Tweede Wereldoorlog. Hij wordt in veel publicaties over de jodenvervolging gebruikt en maakt in 2019 deel uit van de selectie van de provincie Utrecht om uitgekozen te worden als de meest aansprekende van de Tweede Wereldoorlog.  

Op een origineel exemplaar van de foto schreef iemand (Jesse?) dat het weesmeisjes waren. Maar dit is onjuist.

Tweeling Wijzenbeek

Links op de foto staat Sophie (Fietje) Wijzenbeek en helemaal rechts haar tweelingzusje Hadassa (Haddie). De Utrechtse zussen, 8,5 jaar oud, wonen op de Mariastraat. Hun ouders hebben daar een meubel-, tapijt- en beddenwinkel.

In 2003 publiceert journalist Frans Crone hun namen in het boek ‘Utrecht 1942 - foto’s van Nico Jesse’. Hij heeft kort daarvoor via het Utrechts Nieuwsblad aan het publiek gevraagd wie de meisjes kent, waarna iemand die de zusjes Wijzenbeek kende naar voren kwam.

Wie het middelste meisje is, blijft op dat moment een mysterie. 

Voor de foto

Nico Jesse maakte overigens nóg een foto met de drie meisjes. Deze is te vinden tussen zijn negatieven. Hij maakt hem enkele minuten voor het iconische exemplaar. De locatie is bijna hetzelfde. Achter de meisjes is de muur te zien. 

Anno 2022 is bijna alles hetzelfde op deze plek:

Na de foto

De zusjes Wijzenbeek duiken enkele weken na deze foto onder. In januari 1944 zijn ze aanwezig in het kinderhuis ‘de Viersprong’ in Driebergen als daar een inval is. Ze worden samen met vijftien andere joodse kinderen opgepakt. Nog diezelfde maand worden ze vermoord in Auschwitz. 

De identificatie

Victor en ik doen in 2021 los van elkaar pogingen om te achterhalen wie het onbekende meisje is, maar dit leidt niet tot het gewenste doel. Begin 2022 besluiten we om er verder samen aan te werken. We pakken het gestructureerd aan. In een excel-document zetten we de namen van alle joodse meisjes die we kennen (onder andere gebaseerd op de namenlijsten van de joodse school en die van het joodse weeshuis) en we werken daarna de lijst af, de meest waarschijnlijke eerst.

Na een maand leidt dit tot het ontdekken van een internetpagina uit de Verenigde Staten met daarop een foto die onmiskenbaar het meisje van de Jesse-foto toont. Het gezicht, het haar, de strikken: ze is het. Op dit exemplaar is ze te zien met haar oudere zus; beiden dragen jodensterren. 

De bevestiging van deze identificatie volgt als ook drie nazaten van ‘het meisje’ haar zonder terughoudendheid op de foto van Jesse herkennen.

Het meisje

Het meisje heet Lies Simons (officiële voornaam: Liesel). Ze is bijna 7 jaar oud als Nico Jesse zijn foto maakt. Ze woont vlakbij de fotoplek op Twijnstraat 14, waar haar ouders een kleding- en textielzaak hebben (‘winkel in manufacturen’). Lies’ oudere zus heet Hella.

Het is gissen hoe Lies de zusjes Wijzenbeek kent, maar vaststaat dat ze alledrie op de Joodse school zitten en ze zijn alledrie kinderen van middenstanders in de binnenstad van Utrecht. Vermoedelijk zijn het vriendinnetjes.

Na de oorlog 

Lies overleeft de oorlog samen met Hella op een onderduiklocatie bij de familie Collard in De Meern op het adres Groenedijk 51 (tegenwoordig is dit Leidsche Rijn, horende bij Utrecht). Ook hun ouders hebben het gered door onder te duiken.

Eind jaren vijftig vertrekt Lies naar de Verenigde Staten, waar haar zus Hella enkele jaren eerder ook naartoe is gegaan. Lies verandert de naam 'Liesel' op dat moment officieel omdat het te veel Duitse associaties heeft.

Beiden trouwen er en starten er een gezin. Ze onderhouden hun verdere leven nauwe contacten met hun onderduikgevers, Henri en Annette Collard, die ze altijd ‘hun jongens’ zijn blijven noemen. De Collards krijgen in 2003 een Yad Vashem-oorkonde voor hun moed. De oproep in het Utrechts Nieuwsblad in hetzelfde jaar ontgaat hen allen.

Lies Wishner-Simons, het meisje van de foto, overlijdt in december 2021 in de VS, 86 jaar oud. Haar nazaten hoorden van haar nooit iets over de fotosessie met Jesse, iets dat waarschijnlijk verdrongen is door de stress die daarna volgde.

Lies’ dochter Dana: “I wish my mother was still alive to know that this photo of her was discovered and the mystery of her identity is now known. She would have gotten a thrill from it.” Lies’ oudere zus Hella leeft nog en is nu 89 jaar oud. Zij woont nog steeds in de Verenigde Staten. Ook zij denkt dat Lies positief gereageerd wou hebben.

Een nicht van de tweelingzusjes Wijzenbeek, die ook Hadassa heet, vindt het “ontroerend en heel erg bijzonder” dat het meisje is geïdentificeerd. Ze kijkt er naar uit om contact op te nemen met de familie van Lies in de Verenigde Staten. Haar zus, die haar kind naar Sophie heeft genoemd, sluit zich daarbij aan.

Met grote dank aan Victor Frederik.
Reacties graag naar: terlingenschrijft@kpnmail.nl
En zie ook: www.jimterlingen.nl  

   
Lies Wishner-Simons (links) en Hella Atkins-Simons werden in 2005 geinterviewd door het Virginia Holocaust Museum over hun oorlogservaringen, zie hieronder (taal: Engels)