Iedere maandag en donderdag schrijft steeds een andere Utrechter op Nieuws030 een persoonlijk verhaal over een kunstwerk dat ergens in onze stad in het openbaar te zien is. Lees hier meer over deze serie. Dit is deel 32 in 'de Utrechtse beeldengalerij'.

 
Door Jeroen Wielaert

Hij is al heel lang een vertrouwde figuur op het Domplein, maar opeenvolgende generaties geleerden zijn hem voorbij gelopen zonder bijzondere interesse zich juist in hem te verdiepen. En niemand maakt het wat uit dat hij op zijn hoofd gescheten is. Dat is wat met standbeelden gebeurt. Ook met dit monument.

Zelf ben ik hem tal van keren gepasseerd zonder dat hij me nog opviel, anders dan de eerste keren dat ik als student in het Academiegebouw moest zijn en nieuwsgierig was hoe dat type op die sokkel heette. Graaf Jan van Nassau, staat erop. Een voorname Oranje, wist ik.

Nu ga ik toch eens speciaal voor hem staan, aan zijn voeten, maar nóg niet vervuld van diepe gevoelens van eerbied, al wil ik nu beter leren kennen, ook als standbeeld. Ik kijk eerst naar zijn hoofd met die witte streep duivenstront. Hij heeft een korte kuif, krulsnor en baardje en kijkt vrij emotieloos voor zich uit – een gelaatsuitdrukking die hij deelt met tal van historische grootheden op sokkels. Nooit heb ik er een gezien met een brede grijns.

Ook Jan van Nassau had daar best reden voor na de historische plechtigheid in het gebouw achter zich. Hij heeft nog wel de bijbehorende kleding aan, het tenue van een hoge militair met pofbroek en hoge laarzen, een sjerp over zijn vest met krulwerk, een mantel over zijn rechterschouder. In zijn rechterhand houdt hij op heuphoogte het document vast dat hij net heeft ondertekend. Zijn linkerhand rust op het heft van zijn zwaard. Hij zet een stap vooruit met zijn rechterbeen.

Op deze waardige wijze moest Jan de eeuwigheid in schreiden, het was in de heldenstijl van de tijd. In 1883 is hij zo in Breda gegoten in de fabriek van Merkelback van Enckhuizen & Co. Het was de schepping van beeldhouwer Jan Théodore Stracké, uitgekozen door het comité dat voor het standbeeld had geijverd. De inhuldiging was een groot feest met koning Willem III en koningin Emma. Stel je voor hoe royaal de oude graaf op die mooie dag onder de Dom in het middelpunt kwam te staan.

Het heeft een kleine eeuw geduurd voordat hij meer info in zijn rug kreeg, bij wijze van een bronzen plaquette van edelsmid Jan Noyons, aan de sokkel gemonteerd in 1979. Het was 400 jaar na de nationale gebeurtenis. Ik lees: Jan van Nassau, stadhouder van Gelre en oudste broer van Willem van Oranje, heeft zich in het bijzonder ingezet voor de totstandkoming van de Unie van Utrecht, die op 23 januari 1579 in de kapittelzaal van de dom werd gesloten. Deze unie wordt beschouwd als de grondslag van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden en daarom ook van de huidige Nederlandse staat.    

Het is wel zeker dat Jan hier de juiste man op de juiste plaats is, al bijna 140 jaar. Toch is daar in 2017 twijfel over gerezen en wel over de precieze positie van het beeld. Het was al wel duidelijk dat de geschiedenis onder het Domplein dieper ging, maar na de laatste vernieuwingen aan het plein rees bij de gemeente Utrecht de gedachte dat Jan van Nassau de markering van de verdwenen Sint Salvatorkerk met voeten stond te treden.

Hij moest volgens het stadsbestuur tien meter naar achteren worden geplaatst. Er rees protest van het Cuypersgenootschap dat meende dat een verplaatsing een onnodige aantasting vormde van het belangrijke historische stadsgezicht en vond ook dat het beeld op zijn plek de historische gelaagdheid van het plein typeert.

Die verplaatsing is er niet gekomen, natuurlijk niet. In plaats daarvan werd het beeld in mei 2018 aangewezen als gemeentelijk monument. Het getuigde van passende eerbied, ook omdat het het oudste beeld in het centrum van de stad is.
  
Jeroen Wielaert, journalist en columnist

PS1. Meer over dit beeld op deze site van de gemeente (kunstinopenbareruimte)

PS2. Op deze locatie staat het kunstwerk (Google Maps).   

PS3. Journalist Jeroen Wielaert is een trouwe columnist op Nieuws030. Vanaf het begin in 2014 is hij erop aanwezig (dit was zijn eerste). Zijn journalistieke palmares is indrukwekkend (zie: wikipedia). Drie jaar geleden kreeg hij een lintje.

PS4. Hier meer over Jan van Nassau (wikipedia) en dit is de site van het Cuypersgenootschap.

  
Dit is deel 33, met de keuze van Mijnie Borghstijn van Struikelstenen Utrecht. 

Hier leest u de vorige aflevering (31).

En hier een overzicht van alle bijdragen.