De Utrechtse beeldengalerij (25) - De Rattenvanger van Hamelen

Iedere maandag en donderdag schrijft steeds een andere Utrechter op Nieuws030 een persoonlijk verhaal over een kunstwerk dat ergens in onze stad in het openbaar te zien is. Lees hier meer over deze serie. Dit is deel 25 in 'de Utrechtse beeldengalerij'.
   

Door Ton van den Berg

'De Rattenvanger van Hamelen' is in 1964 gemaakt is door de Houtense beeldhouwer Paulus Reinhard (1929). Het staat sinds 2003 aan de Willem Arntzkade en dat bevalt mij wel. Ik woon er in de buurt, fiets er vaak langs en maak er dan een gewoonte van er even naar te kijken. Ik vind het leuk dat het met mij mee is verhuisd, in mijn buurt is gebleven.

Meteen nadat het beeld gemaakt is, werd het geplaatst bij de toenmalige ulo-school Utrecht-Noord aan de Nijenrodelaan in Zuilen. Een paar jaar later kwam ik op die school, in het jaar dat de Mammoetwet van start ging (1968) en de ulo een mavo werd (middelbaar algemeen voortgezet onderwijs).

Het beeld stond aan de zijkant van het schoolgebouw, waar ook de fietshokken waren en waar we aan flesje draaien deden (voor de jonge lezers, met flesje draaien kreeg je voor elkaar dat een meisje, als het flesje haar richting uit wees, je dan een kus moest geven) en we sloopten er spatbeschermers van fietsen omdat je het harde plastic dat daar op zat in kleine stukjes in een lucifersdoosje kon stoppen en als je dat dan in brand zette was het een rookbom.

Het beeld van de Rattenvanger werd voor ons, leerlingen van Utrecht-Noord, een begrip omdat het de locatie was waar talloze klassenfoto's zijn gemaakt. Soms werden die foto's gewoon in een klaslokaal gemaakt of in de gang bij de entree, maar dus ook bij het beeld. Voor mij is het beeld daarom, als ik het zie, een stapje terug naar die tijd op school. De school van directeur Wieman en onderdirecteur Link, van meesters en juffen waar we soms vrees voor hadden of voor wie we de neus ophaalden.

Het schoolgebouw is al lang weer gesloopt, ergens in de jaren tachtig geloof ik, en het beeld dat Reinhard maakte kwam in het depot van de gemeente op Fort De Bilt te staan. Zo raakte het uit het zicht, vergeten. 

De schoolfoto's bekeek ik nog wel eens, maar aan het beeld dacht ik helemaal niet. Ook niet toen ik op een dag, ergens rond 2000, bij het Utrechts Nieuwsblad als verslaggever een telefoontje aannam van een mevrouw. Die vroeg of we niet eens iets konden schrijven over haar plan om een beeld dat in het depot stond, een plek te geven aan de Willem Arntzkade. Het ging volgens haar om een beeld dat de Rattenvanger van Hamelen uitbeeldde.

Die mevrouw was Tine Chambone-Mooij. Ze was ergens in de 80 jaar oud en woonde met haar zoon Charles aan de groenstrook van de Willem Arntzkade. Heel vroeger liep hier het Zwarte Water, een watertje dat van de Vecht naar Maartensdijk liep. De naam had het van de diepzwarte kleur dat het had toen het nog de afwatering was voor de veengronden in Oost Utrecht. Mevrouw Chambone kende het watertje nog uit de tijd dat het gewoon een afvaldump was en flink stonk.

In de jaren vijftig is het gedempt en daarna ontstond de groenstrook. "Het barstte van de ratten hier vroeger", zei Chambone en dat was volgens haar een goede reden om het beeld uit het depot te halen en aan de Willem Arntzkade te plaatsen. Dat ging niet vanzelf en het was Henk Westbroek van Leefbaar Utrecht die haar nog tipte er een bewonersinitiatief van te maken. Zo lukte het om de Rattenvanger van Hamelen in 2003 z'n nieuwe plek te geven. Met instemming van de maker, die ook blij was dat het weer in het openbaar te zien was.

Toen pas, bij de onthulling, had ik door waar Chambone het over had. Dit was het beeld van Utrecht-Noord. Dit was ons beeld, van onze school. Wist ik veel dat het een titel had. Daar stonden wij als tieners echt niet bij stil. Maar nu stond het daar opeens weer terug in het zicht en bracht het alle herinneringen aan school terug. Wat een beeldhouwwerk kan doen.

Inmiddels staat de hele Willem Arntzkade en Zaagmolenkade vol met beeldhouwwerken. Het initiatief van Chambone bleef niet bij die ene keer, want het lukte haar om nog meer verweesde beelden een nieuw leven te bieden. Ook na haar dood ging het door: zoon Charles nam het stokje voor de realisatie van een beeldenpark over.

Blijft er nog een klein dingetje over. Ik weet niet meer wie, maar iemand vertelde mij dat het beeld verkeerd om staat. De rattenvanger van Hamelen moest de ratten de stad uit werken, maar hier lijkt het dat ze richting binnenstad gaan...
   

PS1. Meer lezen over dit kunstwerk kan hier (gemeente Utrecht) 

PS2. Het beeld staat op deze locatie (Google Maps)

PS3. Ton van den Berg is journalist. Hij tussen 1992 en 2006 verslaggever voor het Utrechts Nieuwsblad. Daarna werkte hij voor Ons Utrecht en was hij eindredacteur van De Oud Utrechter. In 2014 richtte hij Nieuws030 op. Hij is mede-eigenaar van café Willem Slok, waarover hij werd geinterviewd in Duic. Hij is als Koos Marsman ambassadeur van de Utrechtse volkstaal (AD).

 
Dit is deel 26 in deze serie, met de bijdrage van kunsthistoricus Otto Nelemans. 

Hier leest u de vorige aflevering (24).

En hier een overzicht van alle bijdragen.