Gunter Demnig kwam weer struikelstenen plaatsen in Utrecht

Door Jim Terlingen (tekst en foto's)

Hij was weer in onze stad, Gunter Demnig (76), de Duitse kunstenaar die de Stolpersteine bedacht. Dit keer legde hij deze speciale steentjes op de Amsterdamsestraatweg en op de Frans Halsstraat.

Toen ik hem donderdagohtend joviaal begroette - hij voelt inmiddels als een oude bekende - waren zijn eerste woorden: "Er liggen in Europa al meer dan 100.000 struikelstenen!" Hij is trots. 

In 1992 verzon Demnig een manier om individuen te herdenken die door de nazi's werden vervolgd. De fascisten ontmenselijkten ze, hij wilde dit omdraaien. Met hun naam op steentjes brengt hij ze terug voor het huis waar ze voor het laatst woonden.  Ze heten 'struikelsteentjes' omdat je erover struikelt op straat, niet in het echt maar met je hoofd en je hart.

In mei van dit jaar werd de mijlpaal van 100.000 Europese stenen bereikt. In 2007 kwam de eerste steen in Nederland te liggen en in 2010 in Utrecht. Inclusief die van vandaag liggen er nu 184 in onze stad.

Demnig maakt dezer dagen in zijn eentje een tour door de Benelux, waarbij hij op vele adressen zelf de struikelsteentjes plaatst.

Amsterdamsestraatweg 313
Havo- en vwo-leerlingen van de Utrechtse middelbare school Descart, onderdeel van het Gregorius, hebben zich ingespannen voor vier steentjes op deze plek. Het zijn struikelstenen voor Ruth Nussbaum (1928-1942), een joods meisje uit Duitsland, en het Utrechtse gezin dat haar als pleegkind had opgenomen nadat zij naar Nederland was gevlucht. Ze kwamen allen om: Andries Creveld (1891-1943), Mietje Creveld-Levie (1890-1942), Betje Sara Creveld (1931-1942) en Ruth.

Rosalie, een leerling uit vwo 3, schreef speciaal voor de steenlegging een gedicht. Ze las hem ook voor.

Men zegt soms: kijk niet in het verleden, maar kijk vooruit.
In enige zin ben ik het eens met hen, maar ook weer niet.
Want als je niet kijkt naar het verleden,
Kan je ook niet je fouten erkennen, en ervan leren.
Kan je ook niet de mensen in het verleden herinneren.

Soms zit ik muziek te luisteren in mijn eentje.
Maar dan herinner ik me dat ene gevoel, die ene wat als,
Wat als ik dit niet had?
Wat als ik altijd bang zou moeten zijn, altijd stil?
Wat als ik niet mijzelf kon zijn, maar mijn identiteit moest verbergen voor niet alleen mijn eigen veiligheid, maar ook die van mijn familie?

Die vragen stel ik me vaak, maar ik zal nooit een antwoord kunnen vinden.
Ik zal nooit kunnen weten hoe pijnlijk het zou kunnen zijn voor een kind.
Hoe traumatiserend.
Maar wat ik wel kan doen is hun leven waarde geven.
Hun sterven was en zal ook nooit zinloos zijn.
Want die fouten die toen gemaakt zijn kunnen we nu van leren.
En nee, die problemen zullen zich altijd voordoen,
Maar zeker niet minder, juist omdat er geleerd wordt van die fouten en die fouten nooit meer herhaald mogen worden.
  

Frans Halsstraat 44

Voor het van oorsprong Poolse gezin Rechter werden in het begin van dit jaar drie struikelstenen gelegd. Vandaag kwamen er drie stenen bij (voor de in huis wonende ouders van moeder en de moeder van vader) en één struikelsteen werd vervangen. Het steentje voor moeder Ester (Erna) had namelijk per ongeluk 'Rechner' staan in plaats van 'Rechter'. 

Nu liggen er dus zes stenen. Willem Spee, de initiatiefnemer, is een kleinzoon van Peter Spee die op de Gildstraat 79 in Wittevrouwen deze zes mensen bij zijn eigen gezin liet onderduiken. Maar dat ging mis.

Mechel (Max) Rechter werd 45 jaar oud, Ester (Erna) Rechter-Choczner werd 43 jaar en Bernard (Benno) Rechter (16). Dora Choczner-Pawliger werd 71 jaar, haar man Salomon Choczner werd 74 jaar en Beila Rechter-Kluger bereikte de leeftijd van 69 jaar.

Petrus (Peter) Spee, die in januari een struikelsteen kreeg op de Gildstraat, is in februari 1945 in Dachau bezweken. Hij werd 45 jaar.

  
Meer lezen over Utrechtse struikelstenen kan op deze mooie nieuwe website van de Stichting Stolpersteine, afdeling Utrecht.
   

Reageren? terlingenschrijft@kpnmail.nl 
Zie: meer artikelen van mij over struikelsteenplaatsingen