Dit is deel 1 van de column 'Baantjesjagers' door Kees van Oosten.


Door de gemeente Utrecht wordt een cursus georganiseerd over democratie. Drie avonden in juni. Wie daarnaar toe gaat, krijgt ongetwijfeld te horen dat het allemaal dik voor elkaar is, maar dat het bij inwoners ontbreekt aan de vaardigheid om deel te nemen. 

Het grootste probleem met de democratie is echter dat de gemeenteraad niets tot weinig te vertellen heeft en dat het dus weinig zin heeft raadsleden te verkiezen. Dat ze niets of weinig te vertellen hebben geldt ook voor wethouders en de burgemeester. Het zijn figuranten die zorgvuldig door ambtenaren onkundig worden gehouden van zaken waar zij over moeten beslissen en vaak ook niet willen weten hoe het allemaal precies zit.

Dat de werkelijke macht bij de ambtelijke dienst ligt en dat raadsleden, wethouders, burgemeesters slechts figuranten zijn is onder bestuurskundigen al tientallen jaren bekend. Om precies te zijn, sinds 1969. Ene mr. Crince le Roy, lid van de Raad van State en hoogleraar bestuursrecht, legde tijdens een openbare les uit dat er onvoldoende controle was op de ambtelijke dienst. Daarom noemde hij de ambtelijke dienst de “vierde macht”.

In 2001 hield ene mr. M.A. Bovens, ook hoogleraar bestuursrecht, ook een openbare les, waarin hij uitlegde dat de overmacht van ambtenaren sinds 1969 alleen maar groter was geworden. Hij noemde zijn openbare les “De vierde macht revisited”. 

Utrechts debatcentrum Tumult, bij gebrek aan debat al jaren ter ziele, organiseerde ooit een debat over de vierde macht. Bovens en Tomlow (ooit de stadsadvocaat van Utrecht) waren erbij. Dat moet ergens in 2003 zijn geweest. In de tijd dat Van Zanen nog wethouder was en er een rel uitbrak over de directeur van de Reinigings- en Havendienst. Het college verbood onze ambtenaren in opdracht van de hoogste chefs in de gemeente om bij het debat te zijn. Het debat vond plaats in de avonduren, in hun eigen vrije tijd.

Als reden voor de ambtelijke overmacht wordt als regel genoemd dat raadsleden, wethouders, burgemeesters, kamerleden en ministers voor hun informatie volstrekt van ambtenaren afhankelijk zijn. Het valt natuurlijk ook niet mee voor 45 raadsleden om, een handvol wethouders en een burgemeester om 4500 ambtenaren te controleren.

Je moet daarbij bedenken dat wethouders en burgemeesters gewoonlijk geen deskundigen zijn, dat raadsleden dat ook niet zijn, dat een raadslid in Utrecht per maand ‘maar’ 2175 euro verdient en er vaak een baan bij heeft en het lidmaatschap van de raad altijd tijdelijk is. Terwijl ambtenaren jaren mee­gaan, zijn opgeleid voor hun specifieke taak en door en door vertrouwd met de feiten.

Maar er is veel meer aan de hand. Machtige belangengroepen (projectontwikkelaars, winkelketens, wegenbouwers, commerciële adviesbureaus, woningcorporaties) lopen bij de ambtelijke dienst de deur plat, maken daar vrienden en zorgen er voor dat die ambtenaren vooral hún belangen behar­tigen. Het beleid dat door ambtenaren en hun belangenvrienden wordt uitgedokterd wordt in lijvige nota’s zódanig beschreven dat raadsleden en het publiek in de waan worden gebracht dat daarmee het algemeen belang wordt gediend, maar dat is volksverlakkerij.

Bijvoorbeeld: Utrecht zou 60.000 woningen moeten bouwen in verband met de woningnood, maar ondertussen worden goedkope woningen massaal gesloopt (9500 sinds 2002) en worden er voorna­melijk woningen gebouwd die voor echte woningzoekenden onbetaalbaar zijn. Alleen om aan te verdienen. Ook door de gemeente, want die verdient enorm aan grondopbrengst en ozb die bij dure wonin­gen natuurlijk meer opbrengt dan bij betaalbare huurwoningen. Samen met bouwend neder­land verdient de gemeente aan de woningnood en de instandhouding daarvan. Woningnood doet de huur en de waarde van wonin­gen immers voortdurend stijgen. Ook PvdA en GroenLinks steunen dit asociale beleid sinds het begin in 2002.

Ander voorbeeld: Utrecht beweert 60.000 bomen erbij te planten als compensatie voor al die extra woningen, maar de gemeente weet niet waar en trekt er geen geld vooruit. Ook die 60.000 extra bomen zijn volksverlakkerij en alleen bedoeld om die 60.000 woningen extra erbij bij de raad door 
te drukken. En de gemeenteraad slikt alles. GroenLinks ging overigens akkoord met het kappen van 800 monumentale bomen in Haarzuilens, nota bene om de elitaire golfbaan uit te breiden.
  

(dit is deel 2 - verschenen op 7 juni 2023)