Armand Leenaers - Al vaker is stilgestaan bij de teloorgang van het Nederlandse grootbedrijf. DAF, Fokker, Philips, Stork en Vroom & Dreesmann zijn bekende namen maar de glans is er wel af of ze zijn failliet verklaard. Recent zijn multinationals DSM, Shell en Unilever naar elders vertrokken, vooral om fiscale redenen.

In Utrecht waren staalproducent Demka en machinefabriek Werkspoor grote werkgevers. Ze bestaan al lang niet meer. De monumentale Werkspoorkathedraal is opgeknapt en inmiddels een hippe evenementenlocatie.

Even verderop ligt Port of Utrecht, de moderne binnenhaven met containerterminal. Een bescheiden restant van wat typisch Hollandse Glorie was, de koopvaardij. Die werd vooral belichaamd door het in 1970 door fusies ontstane Nedlloyd. Deze Nederlandse reder ontwikkelde zich tot een allround logistiek dienstverlener met divisies voor containervervoer, bulkvervoer, havenactiviteiten, landtransport, pakketvervoer, luchtvaart, energie en zelfs toerisme.

De strategie was gericht op diversificatie met bedrijven die elkaar aanvulden. Ondernemingen als Van Gend & Loos, Damco, Selektvracht, Martinair en Transavia maakten onderdeel uit van het concern. Bij Koninklijke Nedlloyd werkten in de hoogtijdagen meer dan tienduizend mensen, verdeeld over honderden kantoren in de hele wereld.

Aandeelhouderskapitalisme

Nedlloyd werd een van de eerste grote Nederlandse bedrijven dat werd belaagd door een activistische belegger. De Noor Torstein Hagen probeerde vanaf 1988 het conglomeraat op te knippen om zijn verworven aandelenbezit te verzilveren. Topman Henk Rootliep verzette zich daar tegen. Aanvankelijk met succes maar uiteindelijk heeft Nedlloyd het niet kunnen bolwerken.

De in Bilthoven woonachtige en in 2016 overleden Rootliep ging door voor eigenzinnig. Hij ervoer zo'n beetje als eerste topbestuurder in Nederland wat de op geld beluste private equity investeerders teweeg brachten en liet niet na daarvoor te waarschuwen. Het belang van een onderneming en zijn werknemers werd in zijn optiek niet gediend door slimme beursjongens die zich weinig gelegen laten liggen aan de lange termijn. Hij had natuurlijk groot gelijk. Daarmee ging hij in tegen de neoliberale tijdgeest van de jaren tachtig. Het aandeelhouderskapitalisme is synoniem gebleken aan winstmaximalisatie en de uitverkoop van matig renderende bedrijfsonderdelen.

Groeien binnen grenzen

Na zijn pensionering werd Rootliep voorzitter van wat toen nog de Kamer van Koophandel voor Utrecht en Omstreken heette. Een invloedrijke belangenbehartiger voor het regionale bedrijfsleven waar onder andere vader en zoon Fentener van Vlissingen van het Utrechtse SHV-concern zijn voorgangers waren geweest.

Utrecht transformeerde in die periode van kwakkelende industriestad tot snelgroeiend dienstencentrum. De infrastructuur, lang een groot knelpunt, verbeterde mede door toedoen van het door Rootliep geïnitieerde actieplan Utrecht Bereikbaar. De door hem gepresenteerde ruimtelijk-economische schets Groeien binnen grenzen (een knipoog naar het roemruchte rapport van de Club van Rome) getuigde van durf en inzicht. Een eigen koers varen, dat is wat ik van hem heb geleerd.