Opgedoken kamplied klinkt tijdens struikelsteenplaatsing in Zuilen

Door Jim Terlingen - Deze zondagmiddag werd op de Adriaan van Bergenstraat in Zuilen, vlakbij de hoek met de Jacob Simonsz. de Rijkstraat, een struikelsteen geplaatst voor Utrechter Jan Dirk Jurrien Bronk. Hij werd door de nazi's vervolgd vanwege zijn linkse opvattingen. Hij werd in januari 1943 doodgeschoten in het Duitse kamp Neuengamme.

Jan Dirk Jurrien Bronk zat eerder vast in Kamp Schoorl. Kleindochter Inge Bronk, de initiatiefneemster van de plaatsing, met wie ik deze week uitgebreid over haar familie heb gesproken in mijn podcast, vertelde tijdens de bijeenkomst over dit relatief onbekende kamp.

Inge Bronk:

"Het is een kamp met een relatief mild regime, in ieder geval voor niet-joden. Op zijn verzoek krijgt mijn opa er werk in de keuken. Daar krijgt hij ruim voldoende te eten, de sfeer is er goed en hij raakt bevriend met de chef-kok, Chiel van de Garde, een hotelhouder uit het dorp. Deze kok smokkelde brieven in en uit het kamp. Dankzij hem zijn er veel gesmokkelde brieven van mijn opa bewaard gebleven.

Ik citeer nu uit een brief van mijn opa aan zijn vrouw: 

De chef uit de keuken zei mij zo net dat hij maandag naar de Jaarbeurs in Utrecht gaat. Misschien vind je het wel leuk om eens persoonlijk met de man te spreken met wie ik iedere dag zo plezierig samen werk en waaraan wij beiden het toch te danken hebben dat wij elkaar zo vaak als wij willen kunnen schrijven.

Bedank hem nog maar eens extra van mij; en vraag hem of hij onze woning eens in ogenschouw komt nemen. Hij blijft maar tot ‘s avonds, maar mocht hij een nacht overblijven, dan zou hij wellicht in Zus d’r bed kunnen slapen als hij wil. Hij wist mij de tijd van aankomst in Utrecht nog niet te zeggen, maar hij zou de tijd van aankomst achter of voorop de brief zetten.

Laat mij dus per omgaande weten of je hiermee akkoord gaat en zo ja of je dan bij uitgang van het station staat met een witte zakdoek als herkenningsteken in je hand.

Als je er wat voor voelt en je zou maandag moeten gaan werken, blijf dan die ene dag ook maar thuis, vind je niet?”

Het is niet zeker dat de ontmoeting ook echt heeft plaatsgevonden, want Chiel werd rond die dag gearresteerd vanwege de brievensmokkel en heeft een paar maanden in de gevangenis gezeten. In latere brieven wordt er niet over de ontmoeting en de arrestatie gerept. 

Daarom ben ik zo blij en dankbaar dat hier nu kleinzoon Rogier en achterkleinzoon Pieter van Chiel aanwezig zijn. 

Bij de brieven van mijn opa vond ik een blad met de tekst van het kamplied. Het beschrijft de dagindeling van het opstaan tot en met het naar bed gaan. Er staat niet bij wie het geschreven heeft en op welke melodie het gezongen werd. 

Toen begon voor mij de obsessieve zoektocht naar de melodie, want ik wilde graag dat het kamplied gezongen zou kunnen worden bij deze steenlegging. Samen met Ad Eekhout, van de historische vereniging van Schoorl en Martine Letterie, kleindochter van een ander CPN Aktion-slachtoffer, heb ik er onderzoek naar gedaan. Veel mensen hebben ons hierbij geholpen. Via Wim Ensing kwam ik op het spoor van de brieven van Harrie Paalvast. Daarin schrijft hij:

Nou lieverd, om te beginnen wil ik echt is iets vertellen hoe wij ons hier vermaken, we hebben verschenen zaterdagavond een soort cabaretavond gehad, met mandolinemuziek, voordracht, zang, vioolmuziek, enz. 

Met de opening heb ik en pa ons kamplied gezongen, er is nl. een kamplied gemaakt dat heeft als inhoud de dagindeling hier van 't opstaan s' morgens tot het naar bed gaan toe. 

Zo gauw als ik mijn pakje heb ontvangen (en dat zal vandaag wel komen) zal ik op die grote briefkaarten steeds een couplet schrijven en tevens die muziek dan moet je maar aan iemand die muziek kent vragen of die het voor zingt, het is een bestaand cowboyliedje.

Met nog meer hulp heb ik hierdoor de melodie kunnen vinden. Het kamplied werd bijna zeker gezongen op de melodie van ‘She’ll be coming ‘round the mountain’. In 1941 was er ook een Nederlandstalig cowboyliedje op deze melodie."

  
En zo werd deze zondagmiddag in Zuilen voor het eerst na de oorlog dit kamplied vertolkt (zie de video hieronder). Een unieke première.

Inge vertelde ook over kamp Amersfoort en Neuengamme. Daar was het veel, veel zwaarder voor haar opa.

Verder waren er erg mooie liedjes ('Song of the lower classes', 'Die Moorsoldaten' en 'Als alles duister is'), vertolkt door Frans Bergmans uit Montfoort.

De struikelsteenplaatsing zelf gebeurde door de oudste nog levende nazaat van Jan Dirk Jurrien, Herbert, en de jongste, Alex.

Tot slot
Hier de opname die ik deze zondag maakte van het Kamplied van Schoorl (met ondertiteling in hedendaagse spelling). Ook hier op youtube.