Het nog niet eerder vertelde verhaal van de joodse Phili

Door Jim Terlingen 

Deze week is er een bijzonder boekje uitgekomen. In 'Ik heb het overleefd – Leef ik nog?' vertelt Phili Blogowski-Herschel op persoonlijke wijze wat haar als joods kind is overkomen in en na de Tweede Wereldoorlog. 

Phili komt in 1939 ter wereld als Phili Herschel in de wijk Hoograven, sinds 1954 onderdeel van Utrecht. Haar ouders en vele andere familieleden worden kort daarna door de nazi's vermoord. Zijzelf ontsnapt aan dit lot, onder meer dankzij een heldhaftige redding door de Utrechtse familie Greve, op dat moment woonachtig op de Abstederdijk.

De 15 jaar oude dochter Ria Greve trekt in 1942 de 3-jarige Phili stiekem uit een rij kinderen die in Amsterdam onder begeleiding van Duitsers op weg is naar het Muiderpoortstation. Daar wachtte de trein naar Westerbork. Andere leden van het gezin Greve waren ook bij dit complot betrokken. Tot op heden was dit verhaal niet bekend.

Na de oorlog bemoeit de commissie Oorlogspleegkinderen (OPK) zich nadrukkelijk met bij wie Phili mag wonen. “De OPK handelde - onder het mom van het beste te willen doen - slechter dan de Gestapo”, schrijft ze. 

Ik heb mezelf ingezet om het boekje (38 blz) te laten verschijnen en mocht er van Phili Blogowski-Herschel een nawoord in schrijven.

Hieronder een deel:

In april 2021 vind ik op het internet het e-mailadres van Phili Blogowski-Herschel. Ik ben op dat moment bezig met een onderzoek naar joods Utrecht tijdens de Tweede Wereldoorlog. De kleindochter van Louis Herschel, de koster van de Joodse Gemeente in Utrecht, blijkt nog te leven. Ze is dan 82 jaar, woont in de Zwitserse stad Zürich en wil met alle liefde mijn vragen over haar familie te beantwoorden. 

Haar ouders (vader Nathan en moeder Rosette) en de directe familie aan vaders kant (oom David en tante Miep, opa Louis en oma Sophia) zijn vermoord in de holocaust. Zij woonden allen in Utrecht, waar ik dan de wijk Hoograven in Jutphaas maar even toe reken - in 1954 werd dit bij de stad getrokken.

Om precies te zijn: op Oudegracht 335 woonden opa Louis, oma Sophia, oom David en tante Miep en op Julianaweg 168 - in de oorlog Laan 1942 - woonden vader Nathan, moeder Rosette en de kleine Phili.

Kort voordat in april 2022 mijn boek ‘De Joodse Raad van Utrecht’ verschijnt, waarin ik haar informatie over haar grootvader heb verwerkt, vraag ik Phili naar haar eigen oorlogsverhaal. Als antwoord stuurt ze mij een document toe. Haar persoonlijke verhaal over wat haar is overkomen ontroert me.

De gedachte om er een boekje van te maken, ontstaat later dat jaar. Ik heb op dat moment geregeld contact met Phili vanwege de wens van buurtbewoners om struikelsteentjes te leggen op de Oudegracht 335.

Phili laat me eerlijk weten “geen vriend te zijn van deze steentjes”, maar ze wenst alle aanwezigen uiteindelijk via mij veel goeds toe op deze dag.

In een bijeenkomst na afloop van de struikelsteenlegging op 2 december 2022 vertel ik de aanwezigen onder meer over de schrijfster Ina Boudier-Bakker. Zij woonde op nummer 333 en schreef in haar oorlogsdagboek soms over haar buren.

Ze schreef direct na de oorlog het bijzondere verhaal ‘Uitvaart’, waarin Phili meerdere keren voorkomt. Begin jaren zestig werd dit verhaal voor het eerst gepubliceerd in de bundel 'Momenten'.

Phili wist tot op dat moment niet dat Boudier-Bakker over haar had geschreven.
   

(…)

We hebben allen het kleine huis gekend, zo keurig verzorgd met zijn helderwitte tulen gordijnen en de bloeiende geraniums achter de glanzende ruiten. Op de stoep binnen het hekje spelend, heen en weer dravend, Phili, het driejarig kleinkind van de twee oude joodse mensen. De grootmoeder bedrijvig, druk, het kleine ding verwennend. En voor het raam de grootvader met de poes op zijn knie of zijn schouder.

(…)

Er komt de dag dat de zoon en dochter met Phili niet meer verschijnen. Dat het vrolijke stemmetje voor ’t laatst heeft goedendag geroepen, hun bevende monden voor ’t laatst het frisse kindergezicht hebben gekust. Er komt de dag dat ook de jongste zoon met het verbijsterde, waanzinnig angstige, mooie vrouwtje wegblijft.

(…)

Dan klinkt er aarzelend zacht ergens een slot. En twee oude mensen drentelen onverschillig als voor een avondwandelingetje over straat. (...)  Ze wandelen daar langzaam de gracht af (…) De brug op. De brug die Phili zo schaterend afrende. Dan steekt de oude vrouw haar arm door de krampachtig stijf gestrekte naast haar.

(…)

Eenmaal, lang na de bevrijding is er een kind langs het huis gelopen. Een opgeschoten kind, dat met niets herinnerende ogen kijkt naar de ramen die haar niets zeggen.

Enig overgebleven uit de moord.
Phili.
 
   

 
Het boekje

‘Ik heb het overleefd - Leef ik nog? is op 24 maart 2023 verschenen bij uitgeverij Brave New Books. Het bevat 38 bladzijden.

Het boekje is te koop bij alle online boekhandels. De prijs is 14,50 euro.

De opbrengst gaat naar een nader te bepalen goed doel.

Tip: als u het boekje hier direct bij de uitgever koopt, blijft er minder 'aan de strijkstok' hangen.

Reageren? terlingenschrijft@kpnmail.nl
Zie ook: www.jimterlingen.nl