Rene van Maarsseveen - Een goede vriend van me verzamelt oude stadskaarten. Hij komt oorspronkelijk uit Zaandam. Maar woont inmiddels zo lang in Utrecht dat zijn hart sneller slaat als hij weer eens een oude kaart van Utrecht heeft kunnen kopen. Dat aan zo’n aankoop altijd bijzondere verhalen vastzitten laat ik hier buiten beschouwing. Dat is wellicht een onderwerp voor een andere keer.

De vriend heeft kaarten van circa 1550 tot heden. We hebben regelmatig lange tijd over zijn aanwinsten gebogen gezeten. We moeten er dan vaak recentere kaarten bijpakken om ons een beeld te geven van de situatie. Vooral bij oude kaarten is de loop van wegen namelijk vertekend, letterlijk. Hoe zo’n kaart tot stand kwam weet ik niet. Het lijkt soms wel of de tekenaar de plattegrond vanuit zijn geheugen tekende na een flinke wandeling.

De singels zijn bij het ontcijferen een referentie. Op de oude kaarten blijkt Utrecht een stad binnen de singels. Bij de Wittevrouwpoort was een weg naar buiten, ongetwijfeld de huidige Biltstraat. De weg langs de Catharijnesingel gaat aan een kant over in de Jutphaseweg. Aan de andere kant in een weg waar ongeveer de Amsterdamsestraatweg nu ligt.

Wat ook opvalt op de oude kaarten zijn de rechte kavels rondom Utrecht en in het noorden bij Tienhoven en Maarsseveen. Het lijkt op het rechthoekige stratenplan, het zogenaamde rooster, van New York. In het boek dat ik vorige week noemde in mijn column op Nieuws030, ‘Langs de Nullijn’ van Sietse van der Hoek, staat beschreven hoe dat deel van Nederland, tussen Utrecht en Amsterdam, is ontwikkeld en hoe het bijdroeg aan de welvaart van de Gouden Eeuw en daarna.

Terug bij de oude kaarten zie ik weer dat water rondom Utrecht en ik denk aan twee definities. Een gracht is een kanaal langs een, aan één of beide kanten, bebouwde oever. Oorspronkelijk ter verdediging van een stad. Een singel is bijna synoniem aan een gracht. Het is een kanaal dat doorgaans voor de sier wordt aangelegd.

Het water rondom het oude Utrecht was een verdedigingsgracht. Ten onrechte, zo hoorde ik afgelopen week, werden het later singels genoemd. De Catharijnesingel zou dus eigenlijk Catharijnegracht moeten heten.

Doordat die gedempte gracht binnenkort weer met water wordt gevuld en voornamelijk voor de sier, niet ter verdediging, zal het voor het eerst terecht de Catharijnesingel heten.

Een ander onderscheidend verschil tussen een gracht en een singel is de kade. Een gracht heeft meestal verharde, gemetselde kades, terwijl een singel schuin aflopende graskanten heeft.

Ik kijk naar het ontwerp van de geplande Catharijnesingel in 2019. De kades zijn hoog en versteend, zoals een gracht. Dan lees ik in het plan ‘De singel moet de uitstraling krijgen van een stadsgracht’. Misschien moeten ze het wel Catharijnesingelgracht noemen, denk ik, gewoon dubbelop zoals de Amsterdamsestraatweg.