Jeroen Wielaert - Het allereerste rockconcert dat ik ooit zag was van Brainbox. Het was in de aula van het Christelijk Lyceum Veenendaal, ergens in 1970. Jan Akkerman had de groep al verlaten. Rudy de Queljoe was in zijn plaats gekomen, naast die andere gitarist: John Schuursma. De meest indrukwekkende man was zanger Kazimierz Lux, met zijn lange zwarte haren en zijn gierende stemgeluid.

Het duurde twintig jaar voor ik Kaz weer terugzag, dan als een wat obscure solist – Brainbox bestond al lang niet meer. Zijn optreden was onderdeel van het 25-jarige artiestenjubileum van Harry Cuby Muskee in Muziekcentrum Vredenburg. Juist in Utrecht was Kaz Lux voor het eerst onderscheiden als bijzondere zanger.

Utrecht is beslist een opmerkelijk onderdeel van de loopbaan van de Poolse Brabander. Het is op te maken uit de grondige biografie die de Utrechtse musicologe/pophistorica Lutgard Mutsaers over hem schreef, Kaz Lux, Rock-adel verplicht. Het boek is net uit.

Luks
Kazimierz Pawel Jacobus Lux is op 7 januari 1948 in Oosterhout geboren als zoon van de Pool Willy Luks die op 4 november 1944 een van de soldaten was die het Brabantse stadje bevrijdde. Na de oorlog had hij er zijn vrouw gevonden: Johanna, dochter van veldwachter Willemse. Kaz mislukte op school. In 1962 werd hij als zanger gevraagd bij een lokale indorockgroep, The Savages. Hij had nog nooit gezongen, maar wel heel goed naar de platen van Jerry Lee Lewis geluisterd. Kaz slaagde. Hij mocht bij de groep blijven.

In 1966 voegde Lux zich bij een soulband uit Dordrecht: The Sheridans. Met deze groep deed hij in de zomer van 1967 mee aan een popgroepenconcours in het Wilhelminapark. Het evenement werd geleid door jazzorganisator Jaap van de Klomp, tevens manager van de plaatselijke topgroep Fullhouse. Hij was aangezocht door de Stichting Stadsontspanning die het suffe naoorlogse culturele peil in de stad wilde opbeuren. Het was voor het eerst dat ze iets voor popfans deden. 

In de jury zaten onder anderen tekenaar en muziekjournalist Arne Zuidhoek en Heleen Schuttevaêr van het Utrechts Nieuwsblad. Op 25 augustus kennen ze de eerste prijs toe aan de Utrechtse band Truce. The Sheridans worden derde. De Personality Prijs is voor hun zanger: Kaz Lux. Het was een stimulans om door te gaan in de muziek. In zijn biografie overpeinst hij: ‘Als zanger ben je afhankelijk. Ik was meer aan het wachten op een nieuwe kans dan dat ik zelf aan het zoeken was. Misschien had ik meteen naar Utrecht moeten verhuizen, want daar gebeurde ‘het’ op dat moment.’

Impulse
Utrecht popstad! Drie maanden na dat popconcours happent de eerste Flight to Lowlands’ Paradise. Lux blijft thuis in Brabant. Op 18 augustus 1968 wint hij opnieuw in Utrecht, ditmaal met zijn eigen band Impulse. Zuidhoek schrijft: ‘Met een schijnbaar moeiteloos gemak glijdt zijn keelgeluid van de laagste naar de hoogste registers, slaakt hij vreemde, lange, melodieuze gillen en dat alles omkleedt de 20-jarige Brabantse Pool met snelle arm- en beenbewegingen die een feilloze timing aangeven.’

Impulse werd nog even Bips en viel daarna uiteen. Lux reisde voor een paar maanden elk weekend naar Utrecht om te musiceren met Truce. Met bassist en groepsleider Guus Willemse zong hij Heaven is in Your Mind van Traffic. In die repetitieweekeinden logeerde hij in het atelier van Arne Zuidhoek, ook de broer van Truce-lid Han.

De Utrechtse band Truce met staand Kaz Lux in 1968. Krantenfoto uit archief Guus Willemse

Kaz zag zijn deelname aan Truce als ‘grote kans’. Op 9 november 1968 debuteert hij met Truce in het Kasieno, een Utrechts Paradiso aan het Paardenveld. Uit het verslag van Arne Zuidhoek: ‘Met het binnenhalen van Cazik beschikt Truce o.i. over de beste zanger van Utrecht, provincie, natie.’ Ze hebben twee bijzondere nummers: Down Man en Cruel Train. Voor de opnamen in de Bovema-studio’s worden door producer Frans Janssen een paar belangrijke Amsterdamse versterkingen gevraagd: gitarist Jan Akkerman en drummer Pierre van der Linden.

Het is de tijd van de supergroepen, zoals Cream, met gitarist Eric Clapton, zanger/basgitarist Jack Bruce en drummer Ginger Baker. Voor Kaz Lux eindigt de Truce-tijd. Een week voor kerstmis 1968 vragen ze hem voor Brainbox. Hij voelt zich wel schuldig tegenover de jongens van Truce, maar zag ook het voordeel van de nieuwe stap. Willemse zelf trad in 1970 toe tot een andere superband: Solution.

Hendrix
Met Truce zouden Lux en Willemse op 23 november 1968 nog samen op de tweede Flight hebben gestaan, maar dat evenement was verzet naar 28 december vanwege de agenda van Jimi Hendrix. Kaz Lux ging met zijn Mary naar de Jaarbeurs, speciaal om de meestergitarist te zien. Met al het andere publiek werden ze teleurgesteld door het niet verschijnen van Hendrix. Kaz herinnert zich: ‘De optredens gingen de hele nacht door. Het publiek lang meer dan dat het zat of stond. Wij zijn ook maar gaan liggen. De enige band waar we voor zijn opgestaan was Fullhouse, de eeuwige belofte van Utrecht. Heel goed! Dat was de laatste keer dat ik op een popfestival was waar ik zelf niet hoefde te spelen.’

De rest is geschiedenis, allemaal na te lezen in de biografie. Het kan niet anders, of er moet in Utrecht snel een speciale Kaz Lux-avond komen. Misschien iets voor Jaap van de Klomp?!