Kees van Oosten - Wij zijn gewend te denken dat de holocaust een terugval was in een onbeschaafde periode van de geschiedenis. Toen de mensheid het nog moest stellen zonder overheid en zonder de Rede. De socioloog Zygmunt Bauman draait het echter om: holocaust is juist iets van de moderne tijd.

De holocaust is volgens Bauman ook niet het werk van een duivelse gek die een heel volk tegen een minderheid weet op te zetten. Veel mensen willen dat graag zo zien, want dan kan je de schuld bij die gek leggen en hoeft verder niemand zich schuldig te voelen.

Twee omstandigheden werken volgens Bauman de holocaust vooral in de hand. De eerste is de enorme toename van wetenschap en techniek. De tweede omstandigheid is de ontwikkeling van omvangrijke organisaties, met name de overheidsorganisatie. Beide omstandigheden zijn typische moderne verschijnselen.

Bauman wil niet zeggen dat er in de pre-beschaafde wereld geen moord en doodslag was. Wat hij aanvoert is dat massamoord zich dankzij moderne techniek en moderne organisatie planmatig en ongekend efficiënt laat uitvoeren. En dat terwijl je zou denken dat juist in een beschaafde door overheid en wetenschap geleide samenleving moord en doodslag wordt uitgebannen.

Een hoog niveau van organisatie en techniek werkt in de hand dat overmoedige lieden de samenleving gaan zien als iets wat ze kunnen ontwerpen en plannen. En wat in hun ontwerp niet past moet weg, zoals je onkruid verwijdert. Een hoog ontwikkelde techniek maakt omvangrijke vernietiging mogelijk en dat roept in mensen die niet zo goed in hun vel zetten destructieve impulsen op.

Moderne organisaties laten mensen dingen doen waar ze zich niet voor verantwoordelijk hoeven te voelen. Ze kunnen de verantwoordelijkheid altijd bij een ander leggen en bovendien maakt een complexe organisatie dat iemand niet ziet wat zijn aandeel is in het aanrichten van onheil. Moderne organisaties maken het voor lieden die van macht houden mogelijk duizenden mensen naar hun pijpen te laten dansen.

Moderne techniek en (overheids)organisatie hebben het leven voor veel mensen dus niet alleen comfortabel gemaakt, maar tegelijk ook heel gevaarlijk als ze de waakzaamheid niet opbrengen die nodig is om te voorkomen dat er misbruik van gemaakt wordt. De grootste fout die wij kunnen maken is te denken dat dat in onze omgeving en in onze eigen stad niet kan gebeuren. En die fout wordt voortdurend gemaakt.

Het boek van Bauman heet "De moderne tijd en de holocaust".