Armand Leenaers - In 2002 verscheen 'Hoe word ik een rat?' van Joep Schrijvers. Een opzienbarend managementboek over 'de kunst van het konkelen en samenzweren'. Ik was in die tijd afdelingshoofd bij de Kamer van Koophandel in Utrecht en de titel prikkelde mij. Een beetje beschaamd heb ik het vervolgens in één ruk uitgelezen. 'Welkom in het riool' heet het in de inleiding. Sterk uitvergroot en wel erg cynisch dacht ik bij mijzelf. Het gaat op je werk toch om goed samenwerken, vakmanschap en beroepstrots?

Vele reorganisaties, verandertrajecten, fusies en efficiencyslagen later weet ik wel beter: rendement is de enige heilige graal. In bedrijven is dat misschien normaal, maar inmiddels is het ook de norm bij de overheid, in de zorg, het onderwijs, de publieke omroep en de culturele sector. Ongezonde onderlinge competitie en hebzucht is de te bewandelen weg. De ratten zitten ondertussen overal. Ze moeten ook wel in een land waarin bestaanszekerheid opnieuw moet worden uitgevonden.

Wil je je baan houden en hogerop dan zit er niks anders op dan ja-knikken en de spelletjes om de macht meespelen. Vertrouwen op elkaar en solidair zijn met collega's is iets uit het vakbondsmuseum. Anderen zwart maken, ingestudeerde toneelstukjes in vergaderingen, 's-nachts appen en mailen (kijk mij hard werken!) en ouderen, migranten en mensen die 'anders' zijn wegpesten: niemand kijkt er meer van op.

Stress en burn-out zijn inmiddels de meest voorkomende beroepsziektes en coaches de snelst groeiende beroepsgroep. Velen van ons doen naar eigen zeggen zinloos werk (bullshit jobs). Helaas zijn de opties om aan deze ratrace te ontsnappen beperkt. We waren al wereldkampioen hypotheekschulden en nu moeten ook onze studerende kinderen tot schuldslaaf worden gemaakt. Om over de peperdure echtscheidingen na elke zomervakantie maar te zwijgen. Dakloos worden was niet eerder zo makkelijk. 

Alle retoriek over individuele vrijheid ten spijt is dit voor iedereen die niet rijk is, geen open maar een gesloten systeem. Te vergelijken met een religie met allerlei rituelen, voorgangers en bijbehorende Angelsaksische geheimtaal, maar dan zonder ethiek of moraal die ons op het rechte pad moet houden. Als we de regels maar niet overtreden en ons houden aan het protocol mag het allemaal. En nu komt het: we zijn er maar wat blij mee. Het CBS noteerde onlangs dat Nederland gelukkiger is dan ooit ...

U herkent zich niet in het geschetste beeld? Denk dan terug aan les één voor de gevorderde rat: altijd alles ontkennen.