Kees van Oosten - 'U bedoelt te zeggen dat de gemeente zich schuldig maakt aan bedrog. Maar bedrog is nog geen valsheid in geschrifte', aldus de advocaat-generaal tijdens de zitting vorig jaar toen de Stichting Stop Luchtverontreiniging Utrecht (SSLU) vroeg de gemeente Utrecht te vervolgen wegens valsheid in geschrifte bij het opstellen van luchtkwaliteitsberekeningen. 

Met andere woorden, volgens de advocaat-generaal handelt de gemeente niet strafbaar als er alleen maar wordt gelogen. 

Om van valsheid in geschrifte te kunnen spreken moet er van bedrog sprake zijn in documenten die tot bewijs dienen, lichtte de advocaat-generaal toe. De gemeentelijke documenten waarin de SSLU allerlei bedrog meende te hebben aangetroffen zouden geen bewijsfunctie hebben.

Kortom, volgens het Openbaar Ministerie mag de gemeente best liegen als dat maar niet gebeurt in officiële documenten die tot bewijs dienen. Een hele geruststelling!

De vraag rijst: wanneer is er dan sprake van een officieel document dat tot bewijs dient? Voorbeel­den van leugens die door de SSLU werden genoemd waren o.a. ontleend aan de luchtkwaliteits­berekeningen voor het Woon-winkelgebouw Vredenburg en voor de fly-over 24 Oktoberplein en aan processtukken die door de gemeente in diverse gerechtelijke procedures waren ingebracht.

Je zou zeggen dat luchtkwaliteitsberekeningen en processtukken die door de gemeente werden in­gebracht in gerechtelijke procedures er toch toe dienen het bewijs te leveren dat besluiten van de gemeente in overeenstemming zijn met de wet milieubeheer. Volgens de advocaat-generaal en het gerechtshof was dat kennelijk niet het geval.

Kortom, als de gemeente bij het uitvoeren van luchtkwaliteitsberekeningen van 'feiten' uitgaat die niet op waarneming of berekening berusten maar uit de duim gezogen zijn (gemiddelde snelheden, percentages vrachtverkeer, mate van stagnatie), dan zou er best sprake kunnen zijn van bedrog, maar dat bedrog zou dan geen reden zijn om de gemeente te vervolgen.

Vreemd, want in het geval van wetenschapper Diederik Stapel was volgens het OM ook sprake van het uit de duim zuigen van feiten en Stapel moest akkoord gaan met een taakstraf. Of je nu gemiddelde snelheden en percentages vrachtverkeer uit je duim zuigt of enqueteresultaten, zou niet moeten uitmaken. In beide gevallen wordt het vertrouwen gewekt dat het om echte (waargenomen) feiten gaat en in beide gevallen zijn ze uit de duim gezogen.

De vraag is dus: waarom werd Diederik Stapel wél vervolgd en de gemeente Utrecht niet? Wat is het verschil tussen het bedrog van Stapel en het bedrog van de gemeente Utrecht? Afgezien van de vraag wié het bedrog pleegt.

Ik zie eigenlijk maar één belangrijk verschil. Door het bedrog van Stapel werd het aanzien van de wetenschap geschaad en werden promovendi gedupeerd. Door het bedrog van de gemeente zijn in de loop van jaren echter mogelijk honderden Utrechters voortijdig overleden door luchtverontrei­niging. Maar kennelijk speelt dit verschil bij de beoordeling door het OM en het hof geen rol.

Ik heb mij dikwijls afgevraagd of Diederik Stapel vervolgd was als hij niet bij de universiteit had gewerkt maar onderzoek had gedaan in dienst of in opdracht van een of andere gemeente of een ministerie. Ik denk dat hij daar zeer gewaardeerd zou worden als creatief onderzoeker en dat het OM dan geen vervolging tegen hem had ingesteld. Stapel had het gewoon niet getroffen met zijn werkgever.