Ergert u zich ook aan die ongevraagde reclame veroorzaakt door een inschrijving bij de Kamer van Koohandel? Voormalig medewerker van de Kamer van Koophandel Armand Leenaers legt uit hoe dit komt.

Telkens weer is de Kamer van Koophandel in het nieuws met klachten over dataverkoop. Vooral het verhandelen van privé-gegevens (adres, telefoonnummer) van ZZP'ers wekt wrevel en nu is de KvK - samen met Facebook en de Belastingdienst - zelfs in de race voor de Big Brother Award 2018, een twijfelachtige eer.

Hoe dit zo gekomen is, blijft onduidelijk. Ik heb het eerder al eens op camera verteld aan Vincent Everts maar nu ook opgeschreven want we kunnen er iets van leren. 

De grote vraag is natuurlijk: waarom doet de KvK dit? Tegen betaling verplicht inschrijven en daar dan geld aan verdienen, is bedenkelijk zoals Arjan Lubach een tijdje terug al constateerde.

Dit was zeker niet altijd het geval. Decennia werden de KvK's (het waren er tot voor kort twaalf plus de landelijke vereniging KvK NL) gefinancierd met de jaarlijkse bijdrage en de opbrengsten van productverkoop (waaronder data uit het handelsregister maar ook spreekuren en bijeenkomsten) tegen een kostendekkend tarief. Er kwam geen cent belastinggeld aan te pas en er werd al helemaal geen winst gemaakt.

Economische ontwikkeling

Bij wet had de KvK had drie taken: registratie en handelsregister, voorlichting aan ondernemers en het stimuleren van de regionale economie. Niet op laatste plaats waren de KvK's invloedrijke lobbyclubs die zich in hun gebied inzetten voor het ondernemersklimaat. In de regio Utrecht ging het dan bijvoorbeeld om betere bereikbaarheid en voldoende bedrijventerreinen. Maar er waren ook ludieke acties zoals tegen zwerffietsen in de binnenstad van Utrecht en de verkiezing van de beste vrijmarktverkoper. 

De economische ontwikkeling van de stad en regio Utrecht en de rol van de Kamer van Koophandel is bij het 150-jarig bestaan uitvoerig beschreven door historicus Floribert Baudet in het lezenswaardige boek 'Utrecht in bedrijf'. Netwerken was ook een belangrijk speerpunt en daartoe werden vele bijeenkomsten georganiseerd. De jaarlijkse Nieuwjaarsbijeenkomst in de Jaarbeurs was een fenomeen waar ondernemers en bestuurders in grote getale op af kwamen. De laatste keer was inmiddels 5 jaar geleden.

De KvK's waren instituten met een transparante financiering, bestuurd door werkgevers én werknemers. Ik wil niet verhullen dat er ook kritiek was, vooral op het verplichte karakter en onbekendheid met de activiteiten. Daardoor laaide bij tijd en wijle de discussie op over het bestaansrecht. Zo wilde VNO-NCW eigenlijk al langer van deze zelfstandig opererende instelling af die zij als concurrent zagen. De politiek drong er mede om die reden op aan dat de KvK's 'hun eigen broek' zouden ophouden (het was in de tijd dat er nog een heilig geloof bestond in marktwerking). Daarmee begon de commercialisering die zou bijdragen aan de dubieuze reputatie die de KvK nu heeft.

Lastenverlichting en marktwerking

Na de bankencrisis wilde minister Maxime Verhagen op korte termijn lastenverlichting voor het bedrijfsleven. Hij dacht dat te vinden door de jaarlijkse bijdrage af te schaffen. Sinds het plotselinge overlijden van PvdA-coryfee en KvK-voorzitter Thijs Wöltgens ontbrak het de onderling verdeelde KvK's echter aan een sterke, gezamenlijke lobby in Den Haag. Zodoende kwamen de 12 KvK's en hun koepelvereniging - beroofd van bijna de helft van hun inkomsten - in de rijksbegroting terecht. Fiscalisering heet dat.

In 2014 volgde een ingrijpende reorganisatie, sluiting van kantoren en fusie met innovatie-organisatie Syntens. Niet veel later was de KvK technisch failliet. Niet zo vreemd als de inkomsten in één klap drastisch dalen en er honderden medewerkers met ambtenarenstatus - waaronder flink wat goedbetaalde adviseurs en directeuren - boventallig raken.

De ooit zo zelfbewuste en onafhankelijke KvK, met roemruchte voorzitters als vader en zoon Fentener van Vlissingen die niet schroomden om gemeente en provincie tot de orde te roepen, verdween van het toneel. Tot mijn spijt mag ik wel zeggen, al weet ik ook wel dat het veel ondernemers weinig kan schelen. Zou het eigenlijk iemand zijn opgevallen dat er in januari geen facturen meer worden verzonden? Het ging overigens om bescheiden bedragen, te vergelijken met de kijk- en luistergelden voor de publieke omroep. 

Met door de overheid afgedwongen dataverkoop is vervolgens gepoogd de kosten van de reorganisatie binnen de perken te houden zoals in dit artikel staat beschreven.

Daarnaast is in hoog tempo vastgoed verkocht. Die gebouwen (veelal fraaie kantoorpanden bij stations in stadscentra) maar ook de eigen vermogens van de KvK's zijn opgebracht door ondernemers en in feite door de overheid onteigend. Daar hoor ik niemand over, ook VNO-NCW niet.

De KvK is nu vooral digitaal actief met een aantal regionale 'ondernemerspleinen' en een hoofdkantoor in Utrecht. Het zou een publieke leverancier van open data moeten zijn zonder winstbejag; openbaarheid van het handelsregister is immers belangrijk voor transparant zakendoen. In plaats van schande te roepen, mag de politiek wel eens in de spiegel kijken want hier heeft de wetgever opzichtig gefaald.

Armand Leenaers (van 1998 tot 2012 communicatiemanager bij de KvK in Utrecht)